گرفتگی ماشه ای عضلانی

همه ی ما تا به‌ حال درد‌های عضلانی را تجربه کردیم و گاهی اوقات این درد‌ها در انجام دادن کارهای روزمره ما مشکل و اختلال ایجاد کردن. یکی از دلایل شایع ایجاد دردهای عضلانی، گرفتگی در عضلات هست. این گرفتگی‌ها گاهی در کل عضله اتفاق میوفتن (کل عضله گرفته و سفت شده) و گاهی فقط در یک سری نقاط خاص هستن (یعنی هنگام لمس، فقط در بعضی جاها یه سری نقاط سفت احساس میشه) که به این نقاط، نقاط ماشه‌ای گفته میشه. حالا برای درک بهتر این موضوع بهتره مختصری به ساختار یه عضله بپردازیم.

نقاط ماشه ای

عضلات ما از تعدادی ساختارهای کوچکتر تشکیل شدن که به اون‌ها فیبرهای عضلانی گفته میشه. این فیبرها قابلیت انقباضی دارن و گاهی این گرفتگی ماشه ای عضلانی و گره خوردگی‌هایی در تعدادی از این فیبرها اتفاق میوفته و باعث ایجاد درد و نقاط ماشه‌ای میشه. حالا در ادامه به اینکه این گرفتگی ماشه ای عضلانی یا در حقیقت گرفتگی نقطه‌ای چگونه و به چه دلایلی ایجاد میشن و چجوری میشه اون‌ها رو درمان کرد، میپردازیم. پس با ما همراه باشین.

نقاط ماشه ای

به سندروم نقاط ماشه ای، سندروم درد عضلانی (Myofacial pain syndrome) هم گفته میشه.

نقاط‌ ماشه‌ای، نواحی با تحریک‌پذیری بسیار زیاد هستن. این مناطق به لمس حساسن و با فشار دادن اون ها درد شدید و عمیقی ایجاد میشه. درد در این نقاط با فعالیت تشدید میشه. درگیر بودن فرد در طولانی مدت و احساس درد همیشگی میتونه حتی باعث ایجاد ناراحتی های روحی برای فرد شود.

در ویدیوی زیر چگونگی ایجاد گرفتگی و گره خوردگی فیبرها نشون داده شده. پس این ویدیو رو ببینید تا بهتر متوجه مکانیسم این آسیب بشین.

• وقتی که به علت انجام فعالیت‌های تکراری مقدار نیروی زیادی در طولانی مدت به عضله وارد میشه.
• هنگامی که یه عضله خاص یا گروهی از عضلات یا تاندون ها بیش از حد و یا ناگهانی کشیده میشن.
• وقتی که با یک فعالیتی مثل بلند کردن یه جسم سنگین و یا پس از یک ضربه مثل تصادف و … نیروی زیادی به طور ناگهانی به عضله وارد میشه.
• هنگامی که عضلات فرد ضعیف هستن.
• وقتی که به دلایلی مانند اختلاف طول پاها، نشستن‌های طولانی مدت و… بدن در وضعیت نامناسبی قرار میگیره و نیروهای بیشتری به قسمت هایی از بدن وارد میشه.
• هنگامی که به دلایل مختلفی از جمله شکستگی، قسمتی از بدن رو با بستن آتل و یا گچ گرفتن بی‌حرکت میکنیم.
• کمبود مواد مغذی (به خصوص کمبود ویتامین‌های C, B, D و آهن و فولیک‌اسید)، استرس، کمبود خواب و … نیز از دیگر دلایل ایجاد نقاط ماشه‌ای هستن.

خیر. گاها ممکنه به دلایل مختلف، تعدادی نقطه ماشه‌ای در یک عضله وجود داشته باشه اما این موضوع الزاما به معنی این نیست که این نقاط همیشه دردناک هستن. در بسیاری از موارد این نقاط غیرفعال بوده و فقط با لمس و فشار عمقی در اون ناحیه احساس درد ایجاد میشه ولی در حالت عادی فرد دردی رو احساس نمیکنه.

• ضربات وارده به عضله: شایع‌ترین دلیل برای فعالیت نقاط ماشه‌ای، ضربه هست که ممکنه به دلیل یه صدمه‌ی مستقیم به عضله ویا وارد شدن نیروی زیاد به آن ایجاد شده باشه.
• اضطراب: وقتی کسی اضطراب داره، به طور دائم یه گروه از عضلاتش رو منقبض میکنه و این کار باعث فعال کردن نقاط ماشه‌ای که قبلا در این گروه از عضلات ایجاد شده بودن، میشه.
• قرار گرفتن در برابر عوامل محیطی شدید به خصوص مانند سرمای شدید ویا گرمای زیاد و … هم میتونه عاملی برای فعالیت نقاط ماشه‌ای و ایجاد درد باشه.

هیچ آزمایش بیوشیمیایی ، بافت شناسی و یا تصویربرداری برای تشخیص معمول سندروم درد نقاط ماشه‌ای یا سندروم درد عضلانی وجود نداره. تشخیص تنها با استفاده از علائم و نشانه‌های فیزیکی، به خصوص لمس و تشدید درد و ایجاد مجدد علائم با فشار انجام میشه.

• دردی پیوسته، که با حرکات خاصی تشدید میشه. درد گاهی سوزشی ویا همراه با گزگز بوده و با الگویی خاص در بدن منتشر میشه (درد نقاط ماشه ای اغلب در مناطق دیگری هم منتشر میشه و در مواردی ممکنه محل درد با محلی که نقطه ماشه‌ای وجود داره یکی نباشه. این نوع درد برای هر عضله الگویی خاص داره که طبق اون منتشر میشه).
• محدودیت دامنه‌ی حرکتی: درد باعث میشه که فرد کمتر از اون عضله استفاده کنه و مثلا اگر دست درد داره، دستش رو کنار بدنش نگه داره و بالای سرش نبره. این کار باعث میشه بعد از مدتی یه سری از ساختار ها و عضلات دچار کوتاهی بشن و دستش دیگه بالای سرش نره اما در کوتاه مدت، محدودیت دامنه حرکتی بیشتر به این دلیله که بخاطر درد نمیتونیم از دامنه‌ی کامل مفصل استفاده کنیم با این که ساختارهای اطراف مفصل دچار کوتاهی نشدن.
• ضعف عضلانی: این ضعف گاهی خودش عامل ایجاد نقاط ماشه‌ای بوده و گاهی هم به دنبال ایجاد نقطه‌ی ماشه‌ای و استفاده نکردن از عضله بخاطر دردناک بودنش ایجاد میشه چون همانطور که میدونیم اگر یه مدتی از عضله استفاده نکنیم اون عضله به سمت ضعیف شدن پیش میره.

• احساس کردن یه باند و نقطه ی سفت هنگام لمس
• ایجاد مجدد درد با اعمال فشار به همان نقطه ی گرفتگی
• پوست در آن ناحیه حالت پوست پرتقال رو داره. (اگر انگشت خودتون رو روی پوست اون ناحیه با یکم فشار بکشین، حالت پرتقالی شدن پوست رو مشاهده میکنین)

پوست پرتقالی

گاهی بیماران به علت یه درد مزمن (دردی که مدت زیادی وجود داشته و هنوز هم برطرف نشده) به کلینیک مراجعه میکنن؛ مانند سردرد، دست درد و پا درد و یا حتی چشم درد، درحالی که مشکل اصلی اون ها وجود نقطه ی ماشه‌ای در عضلاتی دیگر هست. مثلا وجود نقطه ماشه‌ای در عضله‌ای نزدیک به کتف میتونه دردی رو ایجاد کنه که فرد آن رو در پشت آرنج و انگشتان خود حس کنه، با این که در این مناطق نقاط ماشه‌ای وجود ندارد. همچنین عضلاتی وجود دارن که می‌تونن باعث سردرد و چشم درد بشن. در این حالت فرد فکر میکنه که مشکل در چشم یا سرش وجود داره درحالی که مشکل درجای دیگریست. درنتیجه درد نقاط ماشه‌ای میتونه در محلی غیر از محل گرفتگی ماشه ای عضلانی فیبرها بروز کنه و در مسیرهای خاصی به مناطق دیگری منتشر بشه. هر عضله ناحیه‌ی انتشار درد خاصی داره که به آن، الگوی درد نقطه‌ی ماشه‌ای آن عضله گفته میشه.

دارودرمانی نقش کمی در کنترل درد نقاط ماشه‌ای داره و حتی اگر درد هم کم بشه، به دلیل این که عامل اصلی رفع نشده امکان بازگشت مجدد درد وجود داره. داروهایی مانند داروهای غیراستروئيدی ضدالتهابی،  استامینوفن یا اپیوئید( مخدرها) را میشه برای درمان نقاط ماشه‌ای به صورت موقت به‌ کار برد. گاهی هم می‌توان از داروهایی برای گرفتگی عضلانی، خواب، افسردگی (که همراه با این مشکل، فرد به آن‌ها مبتلا می‌شه) استفاده کرد. موثرترین دارو در کنترل نقاط ماشه ای بر اساس متون علمی کتاب های طب فیزیکی و توانبخشی تیزانیدین هست.

 تزریق در نقاط ماشه‌ای، باعث درمان درد برخی از بیماران میشه. این روش برای درمان نواحی دردناک عضله که دارای نقاط ماشه‌ای هستند یا گره‌های عضلانی که در حالت غیر آزاد عضله شکل می‌گیرند، کاربرد داره اما به دلیل این که تزریق در این مناطق یه روش تهاجمیه و درمان های ساده تری هم برای این مشکل وجود داره، توصیه نمیشه.

در این روش، پزشک نقطه ی ماشه‌ای را بین دو انگشت خود نگه میداره و سوزن رو به درون اون نقطه فرو میبره و دارویی رو در اونجا تزریق میکنه. این سوزن حاوی ماده‌ی بی حس کننده‌ی موضعی یا محلول نمک (saline) هست و ممکنه کورتیکواستروئید هم داشته باشه.

تزریق در نقاط ماشه‌ای

با این کار، نقطه‌ی ماشه‌ای غیر فعال شده و درد تسکین پیدا میکنه. در روش ازن درمانی (ozone therapy) هم بجای ماده ی بی حس کننده از ازن استفاده میکنن و باعث غیر فعال کردن نقاط ماشه‌ای میشن.

بی شک یکی از موثرترین و رایج ترین راه های درمان نقاط ماشه ای فیزیوتراپی هست.

درمان فیزیوترپی این نقاط شامل سه بخش اصلیه:

• اول این که باید اون عامل زمینه‌ای رو که این نقاط رو ایجاد کرده تصحیح و درمان کنیم تا از ایجاد مجدد آن‌ها جلوگیری کرده باشیم
• دوم این که نقطه ماشه‌ای رو با استفاده از تکنیک های دستی و یا سوزن خشک (dry needling) درمان کرده و گرفتگی ماشه ای عضلانی آن را برطرف کنیم
• و در بخش سوم هم زمانی که دامنه‌ی حرکتی به دست اومد و نقطه ی ماشه‌ای برطرف شد، اون عضله رو تقویت می‌کنیم

درمان های متعددی برای رفع نقاط ماشه‌ای وجود داره که مهم‌ترین اون ها موارد زیره:

• استفاده از اسپری خنک کننده هنگام کشش عضله: در این روش درمانی به منظور کاهش گرفتگی، سفتی و التهابی که باعث شکل‌گیری نقاط ماشه‌ای شده، از قراردادن عضله در حالت کشش و پاشیدن افشانه‌ی سرد به روی آن، استفاده میشه.
• استفاده از سرمادرمانی با یخ
• اعمال گرمای سطحی با استفاده از کیسه داغ (Hot pack)  در حدود 20 تا 30 دقیقه
• اعمال گرمای عمقی با استفاده ازامواج فراصوت (Ultrasound): از امواج فراصوت هم برای افزایش خون رسانی به اون ناحیه استفاده میشه.
• اعمال فشار عمقی و حفظ آن، به خصوص هنگامی که عضله در وضعیت کشیده قرار داره (یکی از موثرترین درمان هاست): هنگامی که فیزیوتراپیست بر روی اون نقاط فشار وارد می‌کنه، ممکنه شما درد زیادی رو احساس ‌کنین. اما روی‌هم رفته، بعد از اعمال فشار و داشتن این تجربه‌ی درمانی، احساس آرامش خواهید کرد و نقاط ماشه‌ای نیز خود به خود ناپدید ‌می‌شوند.
• وارد کردن سوزن خشک به محل نقطه ماشه‌ای(dry needling): در این روش فیزیوتراپیست یه سوزن نازک و توپر رو وارد نقاط ماشه‌ای کرده و  برای درمان از آن استفاده میکنه. این سوزن ها بسیار نازک هستن و حاوی هیچ گونه دارویی نیستن. با این روش فیبرهای عضلانی که دچار گره خوردگی و گرفتگی ماشه ای عضلانی شده بودن آزاد میشن.
• انجام الکتروتراپی: استفاده از ابزار هایی مثل تحریک‌کننده‌های ضد درد (TENS) و الکتروآکوپانکچر (در این روش سوزن رو وارد نقاط ماشه‌ای میکنیم و بعد به سوزن ها جریان های الکتریکی وصل میکنیم) میتونه برای کاهش درد بسیار موثر باشه.
• استفاده از لیزردرمانی برای کاهش درد
• آموزش تمرینات کششی که کلید اصلی رفع درد عضلانیه. با کشش عضلات درگیر و فاشیا ( فاشیا بافتیه که روی عضلات رو میپوشونه) مهم‌ترین درمان برای نقاط ماشه‌ای، برنامه‌ای منحصر به‌فرد برای هرشخص از کشش‌های منظمه. برای جلوگیری از بازگشت مجدد نقاط ماشه‌ای، بیماران باید از انجام دادن فعالیت‌ در هوای سرد خودداری کنن چون میتونه باعث بدتر شدن نقاط ماشه‌ای فعال و یا تشدید نقاط ماشه‌ا‌ی غیرفعال بشه.
• ماساژ و موبیلیزیشن (موبیلیزیشن تکنیکی است که در اون روی بازگردانی حرکات مفصل کار میشه): این کار، به کاهش درد و بهبود دامنه ی حرکتی کمک می‌کنه و روشی مناسب برای استفاده در تمامی سنین و رفع بسیاری از مشکلات مربوط گرفتگی ماشه ای عضلانی چسبندگی‌هاست. حتی این دو روش به افزایش جریان خون و بازیابی کامل عملکرد عضلات هم کمک می‌کنن و در نهایت، موجب توانبخشی سریع بدن با نتایجی پایدار می‌شن.

ترکیبی از روش ها و درمان های فوق باعث برطرف شدن کامل درد و گرفتگی میشه و فیزیوتراپی میتونه درمان قطعی برای این نوع از درد های عضلانی باشه.

www.ncbi.nlm.nih.gov

www.Physio-pedia.com

Mohammad akbari p.t.,ph.d., ilia khajeh, p.t., ph.d. student, Physical therapy in rheumatologic

and dermatologic conditions,3^rd ed.

Travel J G., Simon D G. Myofascial pain and dysfunction: The trigger point manual, 2st ed.