آناتومی شانه

شانه متشکل از سه استخوان میباشد؛ استخوان بازو (هومروس – Humerus)، استخوان کتف (اسکاپولا – Scapula) و استخوان ترقوه (کلاویکل – Clavicle).

سر استخوان بازو، به کمک مجموعه‌ای از عضلات و تاندون‌ها، در داخل بخشی کاسه‌ای شکل از استخوان کتف قرار گرفته است؛ این کاسه را گلنوئید (Glenoid) می‌نامند. بافت‌های تثبیت کننده‌ی استخوان بازو در حفره‌ی گنوئید را عضلات گرداننده‌ی شانه یا روتاتور کاف (Rotator cuff) می‌نامند. این بافت‌ها، سر استخوان بازو را پوشانده و آن را به استخوان کتف متصل می‌کنند.

مشکلات رایج شانه را میتوان به چهار دسته‌ی اصلی تقسیم نمود:

* پارگی و یا التهاب تاندون (تاندونیت و یا بورسیت)

* ناپایداری

* آرتروز

* شکستگی

* شانه یخ زده

دیگر مشکلات شانه که به نسبت کمتر رایج هستند؛ عبارتند از: تومور، عفونت و مشکلات مربوط به اعصاب شانه.

بورس یک کیسه پر از مایع است که به عنوان یک سطح عایق برای کاهش اصطکاک بین بافت‎های بدن عمل می‎کند. بورسی مجموعه‎ای از  بورس‎ها است.160 بورسی در بدن وجود دارد. بزرگترین  بورسی‎ها در مجاورت تاندون‎ها در نزدیکی مفصل‎های بزرگ مانند شانه، آرنج، لگن و زانو قرار دارند.بورسیت التهاب بورس است. آسیب یا التهاب یک بورس دراطراف مفصل شانه سبب بورسیت شانه می‎شود.

بورسیت ممکن است از آسیب، عفونت (که ایجاد آن در شانه بسیار نادر است) یا بیماری روماتیسمی پنهان ایجاد شود. به عنوان مثال عفونت بورسیت در قسمت جلوی زانو به دلیل کشیده شدن زانو روی آسفالت (بورسیت پره پاتلار عفونی)، التهاب بورسیت آرنج ناشی از کریستال‎های نقرسی(بورسیت اولکرانون نقرسی) یا آسیبی به سادگی و کوچکی بلند کردن یک کیسه مواد غذایی و گذاشتن آن در ماشین، که می‎تواند باعث التهاب بورس شانه شده و منجر به بورسیت شانه شود.

• احساس درد در هنگام تکان دادن شانه یا بردن دست‌ها بالای سر
• حرکت دادن دشوار بازو و شانه
• قرمزی یا تورم
• شنیدن صدای خرد شدن یا ضربه در هنگام جابجایی شانه
• ضعف شانه و بازو

درمان‎های بورسیت شانه عبارتند از

تحرک شانه را تا حد ممکن کاهش دهید تا درد و تورم کاهش یابد. هر روز به آرامی کار را شروع کنید؛ سپس با نظارت پزشک به فعالیت‌های روزمره خود بازگردید.

یخ را به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به طور مستقیم روی شانه خود قرار دهید. از یک بسته یخ استفاده کنید یا یخ خرد شده را در کیسه پلاستیکی بریزید. قبل از قرار دادن آن روی شانه آن را با حوله بپوشانید. یخ به جلوگیری از آسیب بافتی و کاهش تورم کمک می‌کند.

برای مدتی، هر دو ساعت و به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه، کمپرس آب گرم را روی شانه‌های خود قرار دهید. در این باره طبق دستور پزشک عمل کنید. گرما به کاهش درد و اسپاسم عضلانی کمک می‌کند.

برای خوابیدن موقعیت خواب راحتی پیدا کنید. به روی قسمتی از بدنتان بخوابید که دچار آسیب نیست. اگر روی شکم یا به پشت می‌خوابید ممکن است راحت‌تر باشید.

شانه به سه علت ناپایدار میشود.

وقتی نیروی زیادی به مفصل شانه وارد میشود ممکن است موجب دررفتگی شانه شود. در این حالت لیگامان های جلوی مفصل شانه آسیب میبینند. به این لیگامان آسیب دیده ضایعه بنکارت Bankart lesion میگویند. اگر این ضایعه به درستی درمان نشود مفصل شل شده و بعداً با هر ضربه کمی به راحتی در میرود.

گاهی اوقات علت شل شدن لیگامان های اطراف شانه دررفتگی شانه نبوده است. این شلی ممکن است بدنبال ضربات خفیف ولی مکرری که به شانه وارد میشود بوجود آید. فعالیت هایی مثل شنا، تنیس و والیبال میتواند این ضربات خفیف و مکرر را به شانه وارد کند.

در این بیماران سابقه ضربه چه بصورت شدید و چه بصورت خفیف و مکرر وجود ندارد. شلی بافت های اطراف شانه در این بیماران مادرزادی است و معمولاً در مفاصل دیگر هم وجود دارد.

علائم ناپایداری مفصل شانه معمولاً بصورت درد بدنبال یک ضربه خفیف، احساس لقی در مفصل شانه و دررفتگی مکرر مفصل شانه است. بیمار در حین فعالیت های معمولی روزمره و بدون اینکه فشار زیادی هم به مفصل شانه وی وارد شود دچار دررفتگی میشود.

در چند دررفتگی اول بیمار ممکن است درد شدیدی داشته باشد و برای جااندازی به پزشک مراجعه کند ولی بعد از مدتی شانه آنقدر لق و ناپایدار میشود که خود بیمار میتواند آنرا جااندازی کند.

بعد از اینکه پزشک معالج اطلاعات لازم را در مورد ناراحتی بیمار از وی دریافت کرد شانه را معاینه میکند. در بعضی وضعیت ها شانه بیمار در میرود و وقتی پزشک میخواهد شانه را در این وضعیت قرار دهد با مقاومت بیمار روبرو میشود. روش های تصویر برداری مثل ام آر آی ممکن است در تشخیص بافت های آسیب دیده به پزشک کمک کند.

ابتدا سعی میشود از راه های غیر جراحی درمان شود. اگر این روش ها موفقیت آمیز نبودند ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد درمان غیر جراحی شامل موارد زیر است :

• تغییر در فعالیت های بدنی : بدین معنا که فعالیت هایی را که در آنها ناراحتی بیمار بیشتر میشود انجام ندهیم
• استفاده از داروهای ضد التهابی : داروهای ضد التهابی میتواند شدت درد این بیماران را کاهش دهد
• فیزیوتراپی : بصورت انجام نرمش هایی برای تقویت عضلات اطراف شانه و افزایش توانایی در کنترل آنها
• درمان جراحی : انواع متفاوتی از اعمال جراحی برای درمان ناپایداری مفصل شانه انجام میشوند ولی معمول ترین آنها ترمیم ضایعه بنکارت است. در این روش که ممکن است به روش سنتی و با شکاف دادن جلوی شانه و یا از طریق آرتروسکوپی انجام شود لیگامان های صدمه دیده و ضایعه بنکارت ترمیم میشوند.

با افزایش سن خطر ابتلا به آرتروز شانه بهمراه درد و محدودیت های فیزیکی آن بیشتر می شود. اما آسیب هایی مانند در رفتن شانه می تواند باعث ایجاد آرتروز شانه در افراد جوان نیز بشود.

شانه از دو مفصل به نام های آکرومیوکلاویکولر (AC) وگلنوهومرال ساخته شده است. مفصل AC در نوک تیغه ی شانه قرار گرفته و ناحیه ای است که استخوان ترقوه یا کلاویکل به آکرومیون متصل می شود. مفصل گلنوهومرال به ناحیه ای  گفته می شود که بخش بالایی استخوان بازو یا هومروس، به تیغه ی شانه یا اسکاپول متصل می شود. ایجاد آرتروز در مفصل AC شایع تر است.

آرتروز اغلب در افرادی ایجاد می شود که بیش از ۵۰ سال سن دارند. در افراد جوان تر، آرتروز و ساییدگی مفصل شانه می تواند در نتیجه ی آسیب یا جراحاتی از جمله شکستگی و دررفتگی شانه ایجاد شود. به این نوع آرتروز، آرتروز تروماتیک گفته می شود. آرتروز همچنین ممکن است وراثتی باشد.

مانند اغلب انواع آرتروز شانه، درد یک علامت اصلی است. فردی که به علائم آرتروز شانه دچار است، معمولا حین حرکت دادن شانه و یا پس از آن احساس درد می کند. فرد مبتلا ممکن است حتی هنگام خواب نیز درد داشته باشد.

علامت دیگر می تواند محدودین دامنه ی حرکتی باشد. این محدودیت زمانی آشکار می شود که سعی دارید بازویتان را حرکت دهید و یا فردی دیگر برای ارزیابی دامنه ی حرکتی شما، بازویتان را حرکت می دهد. همچنین ممکن است حرکت شانه با ایجاد صدای غژغژ همراه باشد.

فیزیوتراپی موثرترین روش درمانی است و در تمام مراحل آرتروز ضروری است. زیرا فیزیوتراپی از پیشرفت بیماری جلوگیری می کند و با استفاده از روش ها و تمرینات خاص ورزشی موجب کاهش درد ، حساسیت و خشکی مفصل می شود.

کشش و تقویت عضلات اطراف مفصل شانه به کاهش  فشار وارد بر شانه کمک می کند. پیشگیری از آتروفی عضلات، بخش مهمی از درمان فیزیوترپی به منظور حفظ عملکرد شانه است.

وقتی فردی به درد شانه مبتلا می شود، اولین روش درمانی که توصیه می شود، فیزیوتراپی است. این روش می تواند به کاهش درد و بهبود حرکت عضله کمک کند و باعث افزایش امکان استفاده از شانه در فعالیت های روزمره می شود. فیزیوتراپی همچنین می تواند زمانی که تا عمل جراحی مانده را افزایش دهد و یا به بهبودی فرد کمک کند تا دیگر نیازی به عمل جراحی نداشته باشد. 

 شکستگی: گاهی اوقات در اثر ضربه سر استخوان بازو (گوی) یا گلنوئید (کاسه) در مفصل شانه دچار شکستگی می‌شود. اکثر این آسیب‌دیدگی‌ها بدون جراحی و با نتایج خوب و دراز مدت قابل درمان هستند. البته بعضی شکستگی‌ها باید با جراحی درمان شوند زیرا درمان نکردن آن‌ها احتمال بروز آرتریت را به همراه دارد. بعضی از این شکستگی‌ها نیز بدون جراحی شانس کمی برای بهبودی دارند و اگر هم بهبود بیابند استخوان‌های شکسته شده در وضعیت نادرستی جوش می‌خورند.

گاهی اوقات در اثر ضربه سر استخوان بازو (گوی) یا گلنوئید (کاسه) در مفصل شانه دچار شکستگی می‌شود. اکثر این آسیب‌دیدگی‌ها بدون جراحی و با نتایج خوب و دراز مدت قابل درمان هستند. البته بعضی شکستگی‌ها باید با جراحی درمان شوند زیرا درمان نکردن آن‌ها احتمال بروز آرتریت را به همراه دارد. بعضی از این شکستگی‌ها نیز بدون جراحی شانس کمی برای بهبودی دارند و اگر هم بهبود بیابند استخوان‌های شکسته شده در وضعیت نادرستی جوش می‌خورند.

یک بیماری با علت نامشخص می باشد که سبب درد و محدودیت حرکات شانه در تمام جهات می شود. معمولا در سنین ۴٠-۶٠ سالگی و در جنس زن ایجاد می شود. شیوع این بیماری در ٢-۵ درصد جمعیت عمومی می باشد. شایع ترین بیماری همراه آن دیابت می باشد و سایر بیماریهای شایع دیگر شامل

• دیسکوپاتی گردنی
• بیماریهای قلبی
• بیماریهای تیرویید ( کم کاری تیرویید و …)، پارکینسون
• ضربه
• جراحی های سینه
• سکته مغزی است

درد و محدودیت حرکات شانه معمولا بتدریج و به صورت پیشرونده ایجاد می شود. درد بیماران در ناحیه شانه و بازو احساس می شود و پس از مدتی بیماران در هنگام خواب بویژه روی سمت شانه درگیر دچار درد و مشکل می شوند. در ابتدا بیشتر درد در طی شب بوده ولی بتدریج درد در تمام روز با تشدید بیشتر درد در شب همراه می شود. بیماران در حرکات بالابردن دست و فعالیتهایی مثل شانه کردن موها و بردن دست پشت کمر دچار اختلال عملکرد می شوند.

این بیماری سه مرحله دارد :

1. مرحله اول : به صورت درد و محدودیت حرکات شانه هست که معمولا ۶-٩ ماه طول می کشد.
2. مرحله دوم : به صورت محدودیت حرکات شانه با کاهش درد می باشد که بین ۴ تا ٢٠ ماه طول می کشد.
3. مرحله سوم : شامل افزایش دامنه حرکات و بهبود درد می شود که ۵-٢۶ ماه طول می کشد.

ممکن است شانه مقابل نیز درگیر شود که معمولا ۶ ماه تا ٧ سال پس از شروع بیماری می باشد.

یکی از علل شانه منجمد ضربه به شانه می باشد و لذا بعضی از بیماران پس از ضربه به شانه تا مدت طولانی از آویز گردنی استفاده کرده و شانه خود را تکان نمی دهند که این موضوع می تواند سبب شروع بیماری شود.

برای جلوگیری از خشکی مفصل شانه پس از ضربه ، پس از مدت کوتاهی بی حرکتی و طبق نظر متخصص ارتوپدی حرکات شانه و فیزیوتراپی پیشنهاد می شود تا مانع ایجاد شانه منجمد شود.

در ادامه به حرکات ورزشی جامعی که به بهبود مشکلات شانه کمک می‌کند اشاره می‌کنیم:

انقباض عضلات پشت کتف

بایستید یا بنشینید و کمر خود را کاملا صاف کنید. دو کتف خود را منقبض کنید تا استخوان‌های کتف از پشت سر به هم نزدیک شوند و این کار را تا حایی انجام دهید که موجب درد نشود. این حالت را برای ۵ ثانیه نگه دارید و سپس عضلات خود را شل کنید. در صورتی که این تمرین موجب افزایش درد شما نمی شود، آن را ۱۰ بار تکرار کنید.

حرکت پاندولی عرضی

به سمت جلو خم شوید و دست سالم خود را روی میز قرار دهید. کمر خود را صاف نگه دارید و عضلات شانه را کاملا شل کنید. حالا به آرامی دست خود را در حالی که آویزان است به سمت عقب و جلو تاب دهید. دست خود را تا جایی حرکت دهید که موجب درد شانه نشود و حرکات تند و ناگهانی انجام ندهید. این حرکت را ده بار انجام دهید و سپس دست خود را به سمت چپ و راست حرکت دهید.

حرکت پاندولی حلقوی

دست سالم خود را به لبه صندلی یا میز بگیرید و به سمت جلو خم شدهف کمی زانو‌های خود را نیز خم کنید. عضلات کتف خودرا کاملا شل کنید و اجازه دهید دست شما کاملا به حالت آویزان باشد. با کمک حرکت بدن خود سعی کنید دستی که آویزان است را به شکل دایره وار حرکت دهید. این حرکت را هم درجهت عقربه‌های ساعت و هم در خلاف جهت عقربه‌های ساعت انجام دهید. این حرکت را به تعدادی که برای شما توصیه شده تکرار کنید. بین هر ست، بایستید و عضلات خود را شل کرده و استراحت کنید.

کشش شانه

دست چپ خود را به سمت راست بکشید و ان را صاف نگه دارید. با دست راست، آرنج دست چپ را بگیرید و دست چپ را به سمت قفسه سینه فشار دهید.

خم کردن مفصل شانه در حال خوابیده به پهلو

به سمت پهلو و روی شانه‌ای که سالم است دراز بکشید. روبه روی خود یک پشتی سفت یا یک میز اتو  قرار دهید و دست آسییب دیده را روی آن بگذارید. (مترجم:شاید توضیح تمرین کامل نیست) به حالت اولیه بازگردید. این حرکت را ۱۰ بار تکرار کنید.

فشار منفعل شانه در حال نشسته

بنشینید و دست آسیب دیده‌ی خود را آزاد بگذارید. دست دردناک خود ر با کمک دست مخالف دیگر بگیرید و از مچ بالا ببرید و از بدن خود دور کنید. دستی که رددناک است را تا ارتفاع شانه بالا ببرید و سپس عضلات خود را شل کنیدو بین هر ست تمرینی استراحت کنید. در هر ست به تعدادی که پزشک برای شما تجویز کرده تمرین را تکرار کنید.